TY - JOUR ID - 39666 TI - تحلیل پایداری نظام تولید گندم (Triticum aestivum L.)و جو (Hordeum vulgare L.) دیم در ایران JO - بوم شناسی کشاورزی JA - AGRY LA - fa SN - 2008-7713 AU - اصفهانی, محمد جعفر AU - جوادی, حامد AD - گروه اقتصاد منابع طبیعی و محیط زیست، موسسه پزوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، تهران، ایران. AD - گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور تهران، ایران Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 14 IS - 1 SP - 133 EP - 157 KW - انتشار گازهای گلخانه‌ای KW - ردپای اکولوژیک KW - هکتار جهانی DO - 10.22067/agry.2021.20247.0 N2 - در کنار افزایش تولید، توجه به اثرات زیست‌محیطی و به حداقل رساندن آن نیز از مسائل مهم و ضروری در برنامه­ریزی و سیاست‌گذاری بخش کشاورزی است. در این مطالعه، پایداری تولید گندم و جو دیم که بخش اعظم سطح زیر کشت غلات دیم کشور را به خود اختصاص می‌دهد با استفاده از شاخص ردپای اکولوژیک چند کارکردی برای سال زراعی 96- 1395 بررسی شد. برای انجام تحلیل پایداری از داده‌های موجود در منابع اطلاعاتی شامل سامانه وزارت جهاد کشاورزی، آمارنامه کشاورزی و نیز آمار و اسناد انتشار یافته در بانک‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی استفاده شد. در این تحقیق، زمین بهره­ور زیستی به‌عنوان شاخص ردپای اکولوژیک مستقیم و میزان زمین لازم برای جذب مواد زائد حاصل از فرآیند تولید به‌عنوان ردپای غیرمستقیم در نظر گرفته شد. پس از محاسبه شاخص ردپای اکولوژیک برای یک هکتار مزارع گندم (Triticum aestivum L.) و جو دیم (Hordeum vulgare L.)، شاخص ردپا بر مبنای واحدهای مختلف کارکردی، عملکرد، محصول و سود محاسبه شد. نتایج این مطالعه نشان داد که دامنه شاخص ردپای اکولوژیک تولید یک هکتار گندم دیم بین 57/2 در استان‌ خراسان جنوبی تا 87/2 هکتار جهانی در استان البرز بود و برای تولید یک هکتار جو دیم در کشور از 57/2 در استان‌ها خراسان جنوبی تا 73/2 هکتار جهانی در استان مرکزی متغیر بود. شاخص ردپای اکولوژیک بر مبنای عملکرد نشان داد که تولید یک تن گندم­دیم در استان‌های مازندران، اردبیل و گلستان در وضعیت پایدارتری نسبت به سایر استان­ها قرار دارد. همچنین پایداری زیست‌محیطی تولید یک تن جو دیم استان‌های مازندران، البرز و گیلان در وضعیت مطلوب‌تری در سطح کشور قرار دارد. نتایج همبستگی نشان داد که بین شاخص ردپای اکولوژیک و ردپای اکولوژیک عملکرد در تولید گندم دیم رابطه معنی‌داری وجود دارد، ولی این رابطه در مورد جو دیم مشاهده نشد. همچنین رابطه معنی‌داری بین ردپای اکولوژیک بر مبنای عملکرد و سود مشاهده نشد که عدم مدیریت هزینه در تولید دو محصول گندم و جو دیم را نشان می‌دهد. بر این اساس، می‌توان نتیجه گرفت که کاربرد نهاده­های شیمیایی در این استان‌ها تنها سبب افزایش آلایندگی شده و افزایش سودآوری را به دنبال نداشته است، بنابراین توصیه می‌شود با توجه به شرایط اقلیمی این مناطق، میزان بهینه کاربرد نهاده­های کشاورزی در بین کشاورزان پیشنهاد و ترویج شود.  UR - https://agry.um.ac.ir/article_39666.html L1 - https://agry.um.ac.ir/article_39666_aa37d1053c6a9d1479f6f7d4ba1fa9c3.pdf ER -